تأمل در فلسفه ليالي قدر

نويسنده: علي اصغر صرفه جو

شب قدر شب عروج انسان الهي

إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (*)وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (*)لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (*)تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ (*)سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ (*) (سوره قدر – آیات 1-5) ما، آن (قرآن) را در شب شب قدر نازل كرديم و تو چه مي‌داني شب قدر چيست؟شب قدر، از هزار ماه بهتر است، فرشتگان و روح در اين شب به اذن پروردگار خود، براي تقدير هر كاري نازل مي‌شوند، آن شب انباشته از سلا‌مت و بركت و رحمت، تا طلوع صبح است.
درباره سوره قدر، شب قدر، معناي قدر، تعيين شب قدر، تكاليف شب قدر و شيوه‌هاي بهره‌جويي از اين شب بزرگ و ارتباط با خداوند مهربان، مطالب قابل اهميتي وجود دارد كه ما خلا‌صه آن را مورد مطالعه قرار مي‌دهيم.

ثواب قرائت

امام باقر (علیه السّلام) فرموده است: هر كس سوره انا انزلناه را با صداي بلند بخواند، مثل كسي خواهد بود كه شمشير به دوش گرفته و در راه خداوند جهاد مي‌كند و هر كس آن را پنهان و آهسته بخواند، مانند كسي است كه در راه خدا، به خون خود غلتيده است.2

معناي شب قدر

چرا اين شب، شب قدر ناميده شده، در آن چه اسراري نهفته و چه وقايع و حوادثي در آن رخ داده و رخ مي‌دهد؟مفسران قرآن كريم با استفاده از قرآن و احاديث پيشوايان معصوم(عليهم‌السلا‌م)، درباره نامگذاري اين شب به شب قدر مطالب و دلا‌يل زيادي آورده‌اند كه مهم‌ترين و مناسب‌ترين آنها بدين شرح است:
1- شب قدر، يعني شب بزرگ و باعظمت، زيرا در قرآن كريم قدر به معناي منزلت و بزرگي خداوند عالم آمده همچنان كه در اين آيه مي‌خوانيم: ما قدر وا... حق قدره3‌ آنان عظمت خداوند را نشناختند و حبيش در كتاب وجوه القرآن ليله القدر را به ليله العظمه معنا كرده4 رمز اين بزرگي هم در خود سوره قدر بيان گرديده است آنجا كه مي‌فرمايد: شب قدر، از هزار ماه بهتر است.
2- شب باارزش و پرقيمت، جهت ديگري براي معناي قدر مي‌تواند باشد، زيرا از يك سو در همين سوره مي‌خوانيم: عبادت در اين شب از عبادت در هزار ماه بهتر و باارزش‌تر است در فارسي هم مي‌گوييم: قدر جواني، قدر سلا‌مت و نعمتي را كه در اختيارداري، بدان.
3 -قدر به معناي سختي معيشت نيز آمده، در قرآن كريم مي‌خوانيم: و من قدر عليه رزقه فلينفق مما آتاه ا... ‌ هر كس گرفتار تنگي روزي و تنگدستي در زندگي شود، مقداري از آنچه را خداوند به او عطا كرده، در راه خدا انفاق نمايد.
4- طبق آيات متعدد قرآن كريم، قدر به‌معناي اندازه‌گيري، تقدير و تنظيم امور آمده است. در آيه‌اي مي‌خوانيم: ما قرآن را در شب مباركي نازل كرديم و ما همواره بيم‌دهنده بوده‌ايم و در آن شب: فيها يفرق كل امر حكيم هر كاري، بر طبق حكمت خداوند، تعيين و تنظيم مي‌گردد.
راغب اصفهاني، مي‌نويسد: ليله القدر ‌اي ليله قيضها لا‌مور مخصوصه شب قدر، يعني شبي كه خداوند براي تنظيم و تعيين امور مخصوصي، آن را آماده و مقرر فرموده است.
طبق روايات فراواني كه وارد شده، در شب قدر سرنوشت افراد براي سال آينده، مانند: رزق و روزي، مرگ و مير، خوشي و ناخوشي و امور و حوادث ديگر زندگي، براساس استعدادها و لياقت‌ها، رقم مي‌خورد و اين تقدير و تنظيم حكيمانه هم در انسان هيچگونه اجبار و سلب اختياري به‌وجود نمي‌آورد.
درباره تنظيم و تقدير سرنوشت افراد در شب قدر براي سال آتي آنان، امام صادق (علیه السّلام) فرموده است: التقدير في ليله القدر تسعه عشر، والا‌برام في ليله احدي و عشرين، والا‌مضاء في ليله ثلا‌ث و عشرين تقدير امور و سرنوشت‌ها در شب نوزدهم، تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاي آن در شب بيست و سوم صورت مي‌گيرد.
آري، به‌خاطر اهميت شب قدر، ارزش و عظمت آن، نزول فرشتگان بيشمار آسماني به زمين و سرنوشت‌سازي اين شب الهي ده‌ها روايت در كتاب‌ها و تفسيرهاي شيعه و اهل سنت وارد شده است. در بيان پيامبر گرامي اسلا‌م (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم مي‌خوانيم: من قام ليله القدر ايمانا و احتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه هر كس در شب قدر از روي ايمان و اخلا‌ص، به قيام و عبادت ايستد، گناهان گذشته او، بخشيده و آمرزيده مي‌شود.